Fotografie (4) - 'Stuur dringend een nieuwe film'

Ik ben blij dat ik na de lectuur van Susan Sontag op het al vermelde boek van Susie Linfield gestoten ben - al ben ik geen fotojournalist (voor hen is het m.i. verplichte lectuur). Ben ik inderdaad enthousiast bezig in een discipline die alleen tot erotiserende oppervlakkigheid in staat is? Of die met glamourbeelden vooral de afgunst moet prikkelen om zo de kapitalistische consumptie aan te zwengelen (Ways of Seeing, John Berger)? 

Susie Linfield heeft m'n argwaan doen verdampen. Maar het heeft me een ware mentale hellevaart gekost langs enkele van de gruwzaamste inferno's uit onze recente wereldgeschiedenis: Stalins Lubyanka, Warschau, Lodz en Auschwitz, Pol Pots Tuol Sleng, Mao's Culturele Revolutie, Abu Ghraib, Rwanda,... Linfield bespreekt grondig de politieke betekenis van die gebeurtenissen, welke rol foto's - waaronder ook die genomen door de beulen - hebben gespeeld en hun mogelijke betekenis.

Haar opvatting verduidelijkt ze vooral in een directe confrontatie met het ergste van het ergste uit onze Europese geschiedenis. Het gaat om vier clandestiene foto's die in een langdurige en uiterst precies voorbereide geheime actie door Sonderkommandos in 1944 uit het concentratiekamp van Auschwitz zijn gesmokkeld. 

Dit was een gruwelijk systeem: de Sonderkommandos waren Joodse gevangenen die hun medegevangenen, meestal Joden, soms familieleden en kennissen, naar de gaskamers moesten brengen en daarna hun lijken moesten verbranden in de crematoria, of in openlucht als die laatste de aantallen niet konden verwerken. Sonderkommandos wisten dat ze na enkele weken of maanden zelf vergast zouden worden, een waar 'de profundis'...

De vier foto's tonen een grote hoop brandende naakte lijken. In 2001 werden ze in Parijs, samen met nog andere, tentoongesteld ('Mémoire des Camps'). Er is daarover toen in Frankrijk een zeer heftig debat gevoerd tussen verdedigers van de tentoonstelling en vooral linkse 'rejectionisten', volgens wie er over de Shoah alleen gezwegen kan worden en een leegte getoond. De foto's zouden getuigen van onverantwoordelijk estheticisme, fetisjistische perversie, voyeurisme. 
Linfield is, met anderen, integendeel van oordeel dat deze mannen in hun uiterste en radeloze uitzichtloosheid toch besloten om de stap naar de menselijkheid te zetten, actie te ondernemen, zichtbaar te worden, een schreeuw te laten horen opdat de beschaafde wereld de genocide zou zien. In de tandpasta-tube waarin de foto's naar buiten werden gesmokkeld, zat een briefje: 'stuur ons zo vlug mogelijk een nieuwe film'.


Foto's kunnen weinig verklàren noch zelfs alles tonen, bijv. niet dat de mensenrechten wél worden geëerbiedigd. Maar ze kunnen er 'letterlijk' en onweerlegbaar van getuigen hoe groepen mensen in hun individuele, concrete lichamelijkheid worden geschonden - wat veel sterker aanspreekt dan cijfers of een rapport in een dossier. Mijn achting voor fotografen als Robert Capa, James Nachtwey, Gilles Peress (wier werk in het boek uitvoerig wordt besproken), en zoveel anderen, is alleen maar gegroeid. 

Fotografie kan meerzinnig zinvol zijn, humaan zijn, zelfs van vitaal belang zijn. Maar zoals we al weten, wordt de kracht ervan ook dagelijks misbruikt...
Robert Capa: www.magnumphotos.com/robertcapa
James Nachtwey: www.jamesnachtwey.com