't Avondt... (2)

...
stille en zonder ruit noch muit,

nijpt de nacht de dagkeerse uit.

(Idem)

't Avondt... (1)

"'t Avondt, 't avondt: trage en treurig

zinkt de zonne nederwaard;

dwijnt het licht, en gaat er geurig 

reukwerk uit den roozengaard..."

(G.Gezelle., Rijmsnoer R 198)


't Avondt...voor de fotograaf het moment om bij het laatste milde avondlicht in actie te schieten.

Ruhrgebied (2)

Het hele gebied, groter dan je zou denken, wordt grondig aangepakt. Men wil blijvende verloedering vermijden. Veel kolen- en staalinstallaties krijgen een nieuwe bestemming: het Ruhr Museum is nu gehuisvest in een vroegere kolenwasserij; een kolengastank doet dienst als duikbassin; de Gasometer van Oberhausen met z'n immense binnenruimte is een tentoonstellingshal geworden; industriële ateliers worden omgevormd tot kunstenaars-ateliers; de terreinen worden opnieuw aangelegd als parken en sportvelden. 
En in Essen, weg van het roet en verroeste staal, vind je het prachtige Folkwangmuseum voor moderne kunst. Dat heeft op zijn beurt een prangende geschiedenis: het koopt nu, waar mogelijk, zijn voormalige collectie moderne kunst weer aan die het naziregime als 'entartete Kunst' van de hand deed.

Massief: Ruhr Museum

Strak: Gasometer Oberhausen

Etherisch: Folkwang Museum

Ruhrgebied (1)

Het Ruhrgebied heeft naoorlogs industrieel erfgoed te over. De geur van kolenstof en de smook van hoogovens hangen er nog in de lucht. Een wirwar van stalen buizen, pijpen, vaten, schachten, schouwen, smalsporen, metalen trappen, stuurwielen,... dit lijkt wel Hephaestos' oersmidse geweest te zijn. Bij een bezoek gaan heel wat gedachten door je heen -  de regio is historisch zwaar beladen. Zacht uitgedrukt: niet àlles wat hier werd geproduceerd, kwam de mensheid ten nutte. Europa's industriële hart was bijwijlen ook het toneel van hevige sociale strijd. Het Ruhr Museum moffelt die aspecten echter niet weg.

Fotografie (4) - 'Stuur dringend een nieuwe film'

Ik ben blij dat ik na de lectuur van Susan Sontag op het al vermelde boek van Susie Linfield gestoten ben - al ben ik geen fotojournalist (voor hen is het m.i. verplichte lectuur). Ben ik inderdaad enthousiast bezig in een discipline die alleen tot erotiserende oppervlakkigheid in staat is? Of die met glamourbeelden vooral de afgunst moet prikkelen om zo de kapitalistische consumptie aan te zwengelen (Ways of Seeing, John Berger)? 

Susie Linfield heeft m'n argwaan doen verdampen. Maar het heeft me een ware mentale hellevaart gekost langs enkele van de gruwzaamste inferno's uit onze recente wereldgeschiedenis: Stalins Lubyanka, Warschau, Lodz en Auschwitz, Pol Pots Tuol Sleng, Mao's Culturele Revolutie, Abu Ghraib, Rwanda,... Linfield bespreekt grondig de politieke betekenis van die gebeurtenissen, welke rol foto's - waaronder ook die genomen door de beulen - hebben gespeeld en hun mogelijke betekenis.

Haar opvatting verduidelijkt ze vooral in een directe confrontatie met het ergste van het ergste uit onze Europese geschiedenis. Het gaat om vier clandestiene foto's die in een langdurige en uiterst precies voorbereide geheime actie door Sonderkommandos in 1944 uit het concentratiekamp van Auschwitz zijn gesmokkeld. 

Dit was een gruwelijk systeem: de Sonderkommandos waren Joodse gevangenen die hun medegevangenen, meestal Joden, soms familieleden en kennissen, naar de gaskamers moesten brengen en daarna hun lijken moesten verbranden in de crematoria, of in openlucht als die laatste de aantallen niet konden verwerken. Sonderkommandos wisten dat ze na enkele weken of maanden zelf vergast zouden worden, een waar 'de profundis'...

De vier foto's tonen een grote hoop brandende naakte lijken. In 2001 werden ze in Parijs, samen met nog andere, tentoongesteld ('Mémoire des Camps'). Er is daarover toen in Frankrijk een zeer heftig debat gevoerd tussen verdedigers van de tentoonstelling en vooral linkse 'rejectionisten', volgens wie er over de Shoah alleen gezwegen kan worden en een leegte getoond. De foto's zouden getuigen van onverantwoordelijk estheticisme, fetisjistische perversie, voyeurisme. 
Linfield is, met anderen, integendeel van oordeel dat deze mannen in hun uiterste en radeloze uitzichtloosheid toch besloten om de stap naar de menselijkheid te zetten, actie te ondernemen, zichtbaar te worden, een schreeuw te laten horen opdat de beschaafde wereld de genocide zou zien. In de tandpasta-tube waarin de foto's naar buiten werden gesmokkeld, zat een briefje: 'stuur ons zo vlug mogelijk een nieuwe film'.


Foto's kunnen weinig verklàren noch zelfs alles tonen, bijv. niet dat de mensenrechten wél worden geëerbiedigd. Maar ze kunnen er 'letterlijk' en onweerlegbaar van getuigen hoe groepen mensen in hun individuele, concrete lichamelijkheid worden geschonden - wat veel sterker aanspreekt dan cijfers of een rapport in een dossier. Mijn achting voor fotografen als Robert Capa, James Nachtwey, Gilles Peress (wier werk in het boek uitvoerig wordt besproken), en zoveel anderen, is alleen maar gegroeid. 

Fotografie kan meerzinnig zinvol zijn, humaan zijn, zelfs van vitaal belang zijn. Maar zoals we al weten, wordt de kracht ervan ook dagelijks misbruikt...
Robert Capa: www.magnumphotos.com/robertcapa
James Nachtwey: www.jamesnachtwey.com

Helsinki

Vanuit Tallinn zijn we met het veer voor een dagje naar Helsinki getrokken. Indrukwekkend, op het zonnedek (9de verdieping!) van zo'n machtige veerboot: zonlicht, wind, water en weidsheid én de tijd om er uitgebreid van te genieten. 

Een stad kun je niet leren kennen in driekwart dag, alleen enkele eerste impressies opdoen. Helsinki heeft geen spectaculair maar een mooi aangelegd centrum met veel art-nouveaugebouwen. Het classicistische Senaatsplein, dat gedomineerd wordt door de hagelwitte kathedraal bovenaan de hoge, pleinbrede trap is wel overweldigend. Even ten zuiden daarvan ligt de lange, groene Esplanade, waarop die zomerse zaterdag volop zorgeloos geflaneerd werd. Ik wou wat experimenteren met straatfotografie, maar de sterke zonneschijn tekende al te scherpe schaduwen op de gezichten. Hieronder toch enkele sfeerbeelden.
PS1: Omdat ik geen zwart-witfilm meer had, heb ik maar een rolletje kleurenfilm gekocht in de winkel op de boot en de belichte film opgestuurd naar een lab. Dit zijn gescande kleurenfoto's die in zwart-wit zijn omgezet, daarom iets meer korrel. En ze zullen dus nooit analoog afgedrukt kunnen worden :-(. De kleurenafdrukken die ik van het lab kreeg, zien er overigens vreselijk uit.
PS2: Heb ze toch zwart-wit afgedrukt, op heel klein formaat; en het resultaat valt toch mee!

Zeilschip en wolk in de haven

Fotograaf aan het werk in de haven

Senaatsplein en Lutherse kathedraal

Staan en liggen in zon en schaduw

Zwart-witte zonsondergang in de Finse Golf

Zomerse 'impressie' - Esplanade

Majestueuze natuur

Sinds enige tijd hebben enkele gezinsleden op lange trektochten ijlere hoogtes opgezocht. In mei jl. trokken beide zoons deels rond de Annapurna in Nepal. De hoogste pas op hun tocht van 150 km was de 5.400 m hoge Thorung La. 

In augustus legde de jongste, samen met een vriend, ook de John Muir Trail in de hoge Sierra Nevada (Oost-Californië) af. Dit is een van de befaamdste trektochten in de VS. De 350 km lange route - die slechts op enkele punten toegankelijk is - loopt voortdurend boven de 2.000 meter door een ongerept berglandschap, van Yosemite National Park tot de Mount Whitney, met z'n 4.400 meter het hoogste en hoogte-punt. 

De fysieke inspanning werd telkens meer dan beloond door een adembenemende confrontatie met de majestueuze natuur. En dat brengt ons tot de fotografie: er is een fotografie die haar onderwerp in de natuur vindt. Vinden? Sterke natuurfoto's worden evengoed door bemiddeling van de technische, artistieke en creatieve kunde van de fotograaf gecreëerd. 

Ansel Adams was één van de beste Amerikaanse natuur- en landschapsfotografen. Hij was vooral thuis in het Yosemite National Park en de aangrenzende Sierra Nevada. Met een groot- of middenformaatcamera maakte hij prachtige opnames van uitstekende technische kwaliteit en vooral met een subtiele creativiteit die de majesteit van de natuur 'alle recht deed'. Een niet-spectaculaire fotografie, die ik echter zeer kan waarderen. Misschien geven onderstaande mooie beelden een idee. Banner Peak in de laatste foto is herhaaldelijk door Ansel Adams op de gevoelige plaat vastgelegd. Ik verwijs ook graag naar het Matterhornproject van Philippe Vandenbroeck.

Nabij Thorung La, Annapurna Circuit, Nepal (Foto: Jan Doise)

Evolution Basin, Kings Canyon NP - John Muir Trail (Foto: Jan Doise)

Banner Peak en Garnet Lake - Ansel Adams Wilderness - John Muir Trail (Foto: Jan Doise)

Ansel Adams: www.anseladams.com

Vandenbroeck, Philippe, Matterhorn Cervino, 150 years of Alpine history. www.blurb.com/books/2009431

Fotografie (3) - Foto's, emoties en mensenrechten

De discussie is weer opgelaaid nu we opnieuw geconfronteerd worden met foto's van stervende kinderen in Afrika. Susan Sontag, en een resem postmodernen na haar, staan uiterst kritisch tegenover de fotojournalistiek. Die kan niets verduidelijken, ze is al te vaak  sentimenteel, plat-emotioneel, volgens sommigen zelfs verwerpelijk.

Susan Linfield is van een heel andere mening. In het 1ste hoofdstuk van haar boek (A Little History of Photography Criticism) traceert ze de totale afwijzing van bijna elke emotie in de kunst tot Walter Benjamin en Bertolt Brecht. Zij ervoeren hoe de chaotisch-emotionele passies tijdens de Weimar Republiek mee de voedingsbodem vormden voor het nazisme, vandaar hun fundamenteel wantrouwen.
Maar volgens haar (Photojournalism and Human Rights) moeten in een geïntegreerde mensvisie de emoties in de kunst en fotografie hun rechtmatige plaats krijgen. "Het vermogen van foto's om diepe emoties op te roepen vormt één van hun sterktes." Het is echter meteen een gevaarlijke kracht. Veel hangt af van het soort foto, en vooral van de context en van wat mensen er moreel en maatschappelijk mee aanvangen. 
Het slechtste: foto's van gelynchte zwarten werden in de VS door blanke racisten als jachttrofeeën gebruikt, net zoals sommige Duitsers 's zondags tijdens een uitje in het ghetto van Warschau foto's gingen nemen. 
Maar in de internationale campagne tegen de wreedheden in de Kongo-Vrijstaat van onze Leopold II zouden foto's voor het eerst in de geschiedenis een belangrijke politieke rol spelen. Westerlingen identificeerden zich met slachtoffers uit een ver en vreemd land. De tot dan vooral 'theoretische' mensenrechten - die toen meestal slechts golden tot aan de grenzen van de eigen groep, gemeenschap of staat - werden, via door foto's opgeroepen meevoelen, concreet én algemeen: verminkte zwarte mensen van heel ver werden meer dan ooit her- en erkend als mede-mensen.
Fotografie kan op zichzelf niet zo veel - de erg kritische Sontag verwachtte er té veel van, misschien zelfs uit liefde ervoor. Maar foto's kunnen de eerste schakels vormen van een ketting: zien, actief kijken, emotioneel 'geraakt' worden, kritisch onderzoeken, maat-schappelijk en politiek handelen. En we moeten ons niet schamen om ook functioneel esthetische normen te hanteren - zelfs bij foto's die leed moeten uitdrukken; er is volgens Linfield op dat vlak geen schuld of prijs te betalen. 
Jammer dat bijlange niet altijd de laatste twee stappen gezet worden: ondanks de verbijsterende foto's van o.a. Magnumfotograaf Gilles Peress over de Rwandese genocide blééf de internationale gemeenschap passief toekijken...

Linfield, Susie, The Cruel Radiance. Photography and Political Violence, University of Chicago Press, 2010.

Peress, Gilles: www.magnumphotos.com/gillesperess