Tallinn (6) - Kadriorg en KUMU

Even ten oosten van het centrum van Tallinn ligt Kadriorg, een groot kasteeldomein door tsaar Peter de Grote aangelegd voor zijn echtgenote Catharina. In het park is het KUMU, het gloednieuwe Estse Museum voor Moderne Kunst, nu één van de aantrekkingspunten. Het werd in 1994 ontworpen door de Finse architect Pekka Vapaavuori. Prachtige moderne architectuur, discreet ingepast vòòr en in een heuvel van het park. Zoiets missen we nog in ons land. Naast de moderne Estse kunstverzameling konden we er ook een tijdelijke tentoonstelling bezoeken over de Russische avant-garde rond Pavel Filonov en haar treurige lotgevallen onder het 'bewind' van het socialistisch realisme. En zowaar ook een tentoonstelling van etsen van Ensor en Jules De Bruycker. Vooral de grote en zeer expressieve etsen - o.a. over WOI - van de laatste waren voor ons een ontdekking. (Men moet soms een omweg maken om iets te vinden...) Onvermijdelijk vraag je je af of je ook met zo'n expressieve kracht kunt fotograferen, en hoe je een stapje in die richting zou kunnen zetten.

Kadriorgpark

KUMU

Tallinn (5)

Naast de imposante handelaarswoningen en gildehuizen uit de Hanzetijd heeft Tallinn nog een aantal kilometers intacte middeleeuwse vestingmuren met karakteristieke torens. Een ervan op de Toompea heet in een door ons verstaanbare taal 'Kiek in de Köök'*: je hebt van daaruit een inkijk in de keukens van de benedenstad.
Een bedenking terzijde: de inwoners van deze stad hebben sinds het uitbreken van WOII erg geleden onder die oorlog en de diverse bezettende machten. Nationale en sociale verwachtingen leidden in het land tot wisselende collaboraties met nazisme en communisme, en telkens zware repressie tegen de verliezende partij. Ons niet totaal onbekend... Dat fotografisch tot uitdrukking brengen zou een ware uitdaging zijn, zeker als je met S. Sontag gelooft dat foto's nu eenmaal gekenmerkt zijn door een "erotiserende oppervlakkigheid".
* Het Platduits (Lübeck, Hamburg) was de voertaal in de Hanze en heeft nogal wat kenmerken gemeen met bijv. het West-Vlaams.

Vabaduse väljak (Vrijheidsplein)

Tallinn (4)

Licht, schaduw, textuur of reflectie kunnen - samen met een goede compositie - een zwart-witfoto 'maken'. In Tallinn vond ik inspirerende plaatsen en hoekjes te over. Ontroerend aan een foto is dat je daarmee een uniek hier-en-nu voor altijd kunt vastleggen...

Tallinn (3)

Ter illustratie een vergezicht van op Toompea in noordelijke richting op de westelijke vestingmuur en -torens van Vanalinn, de oude benedenstad. Aan de horizon de Finse Golf, met links naast de hoge St.-Olafkerk een aangemeerd cruiseschip. En ten westen van het stadscentrum - links op de foto - veel groen.

Tallinn (2)

In de binnenstad (Toompea, de vestingheuvel, en Vanalinn, de oude stad) vind je kerken van elke grootte, ouderdom en gezindte uit West en Oost. Op de Toompea hebben alle gebouwen erg geleden door een grote brand in 1684. Binnen de zware middeleeuwse muren werd dan in barok- of nog latere stijl heropgebouwd. Vandaar de soms aandoenlijke discrepantie tussen ruimte en aankleding binnen. Hieronder de Toomkirik, de lutherse hoofdkerk. 
Verfrissend ook bij een bezoek is de distantie die gecreëerd wordt door het Finno-Oegrische Ests, die nog wordt verhoogd door het onverwacht opduiken van leenwoorden uit onze eigen Germaanse taalgroep: Toomkirik.

Tallinn (1)

Zowel voor bezoeker als fotograaf is Tallinn een revelatie. Hoge vesting, middeleeuwse stadsmuren, barok en rococo, neogotiek, art nouveau, sovjet- en moderne architectuur, een zeehaven... de Baltische Hanzestad heeft het allemaal. Ze heeft de historische wisselvalligheden relatief goed doorstaan. Als Europese culturele hoofdstad van het jaar wordt het centrum wel wat onder de voet gelopen door de toeristen. 

Voor de zwart-witfotograaf vormen een regenbui, wisselend zeelicht, glinsterende kasseien en de textuur van oude gebouwen uitstekende omstandigheden.

Zon en schaduw

Niet alleen over dé fotografie denk je na, maar vooral over je eigen foto's. De vorige jaren heb ik wel wat geleerd over een aantal beeldelementen zoals compositie, perspectief, contrast, tonaliteit. Maar zijn het niet nog teveel stijloefeningen? Kan het wat minder conventioneel? Wat minder statisch? Expressiever, emotioneler? En vooral: hoe dan...? Dus: veel foto's van goede fotografen bekijken en experimenteren.

Bij de foto's hieronder: hard zonlicht heeft nadelen, maar dan weer het voordeel dat het mooie schaduwpatronen tekent.

Fotografie (2)

Susan Sontag voert een hele groep 'deconstructionistische' en postmoderne critici aan die de fotografie (vooral de fotojournalistiek) ongenadig tot op de bodem hebben afgebroken: leugenachtig, pathetisch, voyeuristisch, hypocriet, onderwerpend,... zijn slechts enkele van de aangetroffen kwalificaties. Susie Linfield geeft er een overzicht van in het 1ste hfdst. van haar boek 'The Cruel Radiance' (en gedeeltelijk als excerpt te lezen op het internet).

Als we ecologische maatstaven hanteren, dan moeten we m.i. eerst met de vinger wijzen naar de meest 'toxische' producten: de foto's in diverse types magazines, beeld- en sensatiepers, de pornografie en de foto als reclamemedium.

'Onschuldiger' zijn de miljoenen kiekjes die we allemaal op reis en in familieverband nemen. En ook de (kunst-)fotografie bedreven door professionele kunstenaars of amateurs en te bezichtigen in galerijen en tentoonstellingen - al kunnen we over de  esthetische kwaliteit ervan natuurlijk van mening verschillen. 

Familie- en reisfoto's zijn voor veel mensen gewoonweg een aandenken - ze vormen persoonlijke 'objecten' waarmee ze hun intieme subjectieve wereld tegen de voort-schrijdende objectieve tijd proberen te beschermen (John Berger). En Sontags verwijt dat foto's contextloos zijn, gaat m.i. hier meestal niet op. Bij het bekijken ervan in familie- of vriendenkring vertelt de fotograaf er maar al te graag 'zijn of haar' verhaal erbij. 

Ook de kunstfotografie mag m.i. een ecologische ingreep bespaard blijven. De kunstfoto blijft dan wel een vlakke, geïsoleerde uitsnede van een fragmentje van de realiteit, door de kunde en visie van de fotograaf krijgt hij (hopelijk) wel een verhoogde esthetische en expressieve intensiteit mee die de kijker als verrijkend ervaart. En, is het naïef te hopen dat die - via een verhoogde sensibiliteit bij het publiek - op de duur ook maatschappelijk doorwerkt in de politieke vraag naar meer 'publieke schoonheid' - mooiere gebouwen als Guillemins en het MAS, aangenamere parken, beter behoud van prachtige landschappen, enz...? Dat gaat natuurlijk niet zomaar - kunst blijft een indirecte, 'zwakke' kracht: de massa prachtige zeezichten en dorpstaferelen (zowel op doek als op foto) hebben ironische stedebouwkundige catastrofes als onze kustlijn en St.-Martens-Latem niet kunnen tegenhouden. En reiskiekjes mogen dan al onschuldig zijn, vaak raken mensen door het fotograferen wel àl te geobsedeerd - ze bekijken een museum vanop hun lcd-schermpje. Getuige onderstaande foto getrokken door... een geobsedeerde?

Linfield, Susie, The Cruel Radiance. Photography and Political Violence, University of Chicago Press, 2010. (Hfdstk 1: A Little History of Photographic Criticism: http://www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/482507.html)

L'Orangerie, Parijs - Nymphéas (Monet)

Licht

Licht in al z'n subtiele variaties: schuin, tegenlicht, nevelig, hard, weerspiegeld... Het is iets wat een zwart-witfoto - die altijd meer abstraherend is dan een kleurenfoto - kan doen sprankelen, ook als is het onderwerp, de compositie en het perspectief heel gewoon. De zilverschittering wordt een motief op zich. 

Fotografie (1)

Af en toe nadenken over je activiteiten, zelfs je hobby's, kan geen kwaad - ook al zorgt dat niet direct voor gemoedsrust. Vaak wordt in academies aan beginnende studenten fotografie Susan Sontags 'On Photography' aanbevolen. Mijn vermoeden is dat niet veel eerstejaars haar bundel essays lezen - misschien gelukkig. Ergens getuigde iemand dat hij na lectuur ervan zijn fototoestellen wou weggooien. Als geëngageerde intellectuele maakt ze inderdaad een erg ontnuchterende analyse van de beperkingen van de fotografie en haar nefaste invloed op de moderne sensibiliteit. 

Een foto is een gekadreerd sneetje uit ruimte en tijd. Foto's tonen de wereld oppervlakkig, in afzonderlijke fragmentjes, als een contextloze atomistische realiteit, en ze kunnen geen inzicht en begrip opleveren. "Strictly speaking, one never understands anything from a photograph." De mogelijke ethische functie ervan is heel precair - op het juiste moment en in de juiste context kunnen foto's wel het geweten prikkelen, maar ze kunnen nooit leiden tot moreel of politiek inzicht. De fotografie zou esthetische overconsumptie bevorderen, en we zijn allen beeldverslaafden geworden. Ze roept - al midden de zeventiger jaren! - op tot een 'beeldecologie'. 

Die ecologie is er zeker niet gekomen - integendeel, in ons digitale tijdperk is de fotografie nog geëxplodeerd. Maar we weten ook dat Susan Sontag gepassioneerd was door foto's en de geschiedenis van de fotografie uitstekend kende. Dus ik gooi m'n fototoestel voorlopig nog niet weg en stop om beeldecologische redenen ook niet met fotograferen... Aan de andere kant: bovenstaande gedachten kon ik niet met een foto verduidelijken - 't is dus een tekstje geworden.

Sontag, Susan, Over fotografie, De Bezige Bij.
Movius, G., An Interview with Susan Sontag, Boston Review, juni 1975.
Scott, A. O., On (Digital) Photography: Sontag: 34 Years Later, New York Times, 06/06/2011.

Cultuurlandschappen

Park Laken

Waals-Brabant

Champagne